Rotterdam

Rotterdam is de tweede grote stad van Nederland. In de gemeente zelf wonen ruim 640.000 mensen (2018) terwijl het hele stadsgewest Rijnmond 1,2 miljoen mensen telt. Rotterdam is in de dertiende eeuw ontstaan op de plek waat het riviertje Rotte uitmondt in de Maas. Tot 1850 was Rotterdam qua oppervlak niet groter dan andere oude Hollandse steden, het bebouwde oppervlak was ingeklemd in de driehoek Coolsingel, Goudsesingel en de Maas. Echter, door de industriele revolutie, de komst van het spoor vanaf 1847 en de opening van de Nieuwe Waterweg in 1872 werd de stad opeens veel aantrekkelijker als vestigingsplaats voor industrie en daarmee nieuwe inwoners. Van circa 100.000 inwoners in 1850 groeide de stad tot een maximum van 730.000 inwoners in 1965. De snelle ontwikkeling drukte op zichzelf al een grote stempel op het stadslandschap, veel historische bebouwing werd gesloopt voor eigentijdse varianten en op diverse plekken werd bebouwing gesloopt voor verkeersdoorbraken. Echter, deze wijzigingen vielen allemaal in het niet bij de schade die de Duitse bezetter in mei 1940 aanrichtte tijdens een luchtaanval. Verreweg het grootste deel van de binnenstad werd verwoest.

Kort na de verwoesting werd aan ingenieur Witteveen gevraagd om een wederopbouwplan te maken voor de binnenstad. Hij tekende een plattegrond waarin het vooroorlogse slingerende stratenpatroon opnieuw zou terugkeren als drager voor de verdere ontwikkelingen. De bebouwing zelf zou niet worden hersteld. In plaats daarvan zou de stad op een moderne manier moeten worden ingevuld. Dit plan viel bij moderne architecten niet in goede aard. Zij zagen liever een moderne stad met een rationeel stratenpatroon waarin de verschillende functies ruimtelijk van elkaar werden gescheiden. Witteveen trad vervolgens terug waarna zijn collega Van Traa het stokje overnam. Van Traa kwam in grote mate tegemoet aan de critici. Hij ontwierp een modern haast gridvormig stratenpatroon met daartussen gesloten bouwblokken waarbij de wonen, winkels en bedrijven duidelijk van elkaar werden onderscheiden. Alleen de begrenzing van de oude stad (Coolsingen, Goudsesingel) en een paar gespaarde historische panden zouden terugkeren. Voor de rest werd de stad onderworpen aan een modern experiment. In essentie is het plan van Van Traa uiteindelijk uitgevoerd. Door voortschrijdend inzicht werden bouwblokken later vaker opengeknipt en zelfs vervangen door stedenbouwkundige stempels. Maar de functionalistische architectonische en stedenbouwkundige ideeen zijn overal in het plangebied terug te vinden.

Als je tegenwoordig op google zoekt naar een afbeelding van Rotterdam dan krijg je vrijwel uitsluitend afbeeldingen van torens en de skyline. Architectuur en hoogbouw zijn eigenschappen geworden waarmee men de stad graag promoot. Mits goed uitgevoerd geeft het de stad een smoel, het imponeert en straalt een wens tot verniewing uit. Hoewel Rotterdam inmiddels niet meer de enige stad is met hoge torens, blijft het voorlopig wel de meest indrukwekkende hoogbouwstad van Nederland.

1. De reis start bij station Rotterdam Centraal. Een indrukwekkend stukje architectuur uit 2015 van de ontwerperscombinatie Benthem Crouwel, Meyer en Van Schooten en West 8. De entreehal aan het Stationsplein is 100 meter breed en past dus qua schaalgrootte goed in de directe omgeving. Aan de buitenzijde is de hal bekleed met roestvrij staal terwijl de binnenzijde is voorzien van een laagje hout. Oorspronkelijk was het de bedoeling dat voor de ingang een kunstwerk zou komen met twee wereldbollen, maar dit is niet doorgegaan vanwege problemen met de financiering. Gelukkig maar, want dit bouwwerk mag gezien worden.


2. Aan de westkant van het station staat het Groothandelsgebouw van architecten Maaskant en Van Tijen. Dit gebouw werd in 1953 opgeleverd en was daarmee het eerste grote gerealiseerde wederopbouwproject in de Rotterdamse binnenstad. Tijdens het luchtbombardement in 1940 werd 388.000 m2 bedrijfsruimte in de Rotterdamse binnenstad verwoest, en met dit blok werd plotsklaps 115.000 m2 (= 30%) aan ruimte weer toegevoegd. Hoewel het gebouw tegenwoordigd wordt overschaduwd door andere hoogbouw straalt het nog steeds een bepaalde grootsheid uit. Het is nog -mede door de nabijheid van Rotterdam CS- steeds een gewilde plek voor kantoren en bedrijven.


3. Aan de oostkant van het station staat de glazen kantoortoren Delftse Poort, een ontwerp van architect Abe Bonnema. Met zijn 151 meter was deze toren vanaf de oplevering in 1991 tot 2010 het hoogste gebouw van Nederland. Het complex bestaat uit twee evenwijdig geplaatste torens, waarvan de laagste bij het Weena staat en de hoogste meer naar achteren richting spoor. Tussen beide schijven bevindt zich een laag bouwdeel van 4 bouwlagen. Hieronder loopt de metrolijn tussen Rotterdam Centraal en stadhuis.


4. Delftse Poort en Weenatoren


5. Het kantorenhart van Rotterdam bevindt zich aan het Weena. Lange tijd was het Weena een uitgestrekte vlakte tussen het Centraal Station en het winkelcentrum. Tot de jaren 80, toen werd besloten om er een boulevard aan te leggen met veel hoogbouw. Het resultaat is een canyon met een zakelijke glaswand van 40 meter hoog, met een paar uitschieters.


6. Typisch jaren 80 kantoor met spiegelglas aan het Hofplein, in 1987 opgeleverd naar ontwerp van DSBV architecten.


7. Aan het Pompenburg staat een postmoderne kopie van de voormalige Delftse Poort. Dit werk is in 1995 gebouwd door kunstenaar Cor Kraat. De oorspronkelijke versie uit 1764 stond ongeveer op het huidige Hofplein. Door toenemende verkeersdruk besloot men in de jaren 30 om de poort naar een rustiger locatie te verplaatsen. Het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog gooide echter roet in het eten. De poort werd zo zwaar beschadigd dat herstel niet meer mogelijk bleek.


8. Het stadhuis van Rotterdam is in 1920 opgeleverd naar ontwerp van architect Henri Evers. Evers volgde zijn opleiding tot architect in Den Haag en Antwerpen, waarna hij zich een tijdlang vestigde in Brussel. In deze periode deed hij veel kennis op van de destijds populaire neo-stijlen. Hoewel deze stijlen zowel in Belgie als Nederland veel werden toegepast, waren er wel verschillen in uitvoering. In België werd veel meer geëxperimenteerd met de -uit Franksrijk overgewaaide- Beaux Arts bouwstijl. Deze stijl wordt gekenmerkt door bombastische symmetrische bouwvolumes die zijn afgewerkt met zandstenen gevels met een overdaad aan klassieke ornamenten. Evers nam deze ideeën mee terug naar Nederland en hij paste dit toe op het ontwerp van het stadhuis van Rotterdam. De stijl heeft verder geen voet gekregen op Nederlandse bodem. Ten eerste omdat zandsteen in deze contreien vrij zeldzaam was en ten tweede omdat dit soort pompeuze historiserende uitspattingen niet langer gedragen werden door het Nederlandse bestuur en architecten.


9. Lijnbaan en Millenniumtoren


10. Lijnbaan en Calypso


11. Midden in de binnenstad staan de Lijnbaanflats, een woonwinkelcmplex naar stedenbouwkundig ontwerp van architectenbureau Van den Broek en Bakema. Het complex bestaat uit vier parallel geplaatste galerijflats van 13 hoog met haaks daarop iets lagere flats, gegroepeerd in vier bouwblokken. De middelste twee bouwblokken zijn voorzien van vrij toegankelijke groene binnenplaatsen. Oorspronkelijk was het de bedoeling dat ook het zuidelijke (derde) blok zou worden voorzien van zo'n plantsoen, maar op deze locatie is in de jaren 70 een parkeergarage verrrezen.


12. De Karel Doormanstraat aan de westzijde van de Lijnbaanflats richting de hoogbouw rond Rotterdam Centraal.


13. Westersingel


14. Calypso


15. De Gouvernestraat wordt aan de noordzijde sinds 2015 visueel beeindigd door de 128 meter hoge kantoortoren First Rotterdam. Een ontwerp van Architecten Cie.


16. De Westzeedijk richting binnenstad.


17. Op de hoek Vasteland – Schiedamsedijk staat dit ronde woongebouw van Carel Weber. Dit gebouw is in 1983 opgeleverd. De architect had in eerste instantie wel wat grootsere plannen voor deze locatie, de toren zou een keer zo hoog worden. Maar omdat dat destijds nog niet mogelijk was volgens het daar geldende bestemmingsplan, is alleen de onderste helft gerealiseerd.


18. Robeco


19. Erasmushuis


20. Museum


21. Timmerhuis


22. Nogmaals het Timmerhuis met op de voorgrond het Stokviswater.


23. Structuralistisch wooncomplex van architect Jan Hoogstad aan de Haagseveer. Deze woningen waren onderdeel van een Rotterdams plan uit de jaren 70 om de binnenstad leefbaar te maken. Tezamen met het complex Hofdijk (volgende foto) moesten deze waterwoningen nieuwe bewoners aantrekken. Het torentje rechts was ook een onderdeel van dit plan. In 2005 werd dit torentje voorzien van een nieuwe gevel.


24. Verdiept spoor bij Pompenburg. Op de achtergrond het puntige daklandschap van wooncomplex Hofdijk.


25. Het wooncomplex Hofdijk van architect Jan Verhoeven. In dit complex heeft de architect gepoogd een (voor de jaren 70) eigentijdse knusse en kleinschalige woonwijk te ontwerpen waarin individuele huizen herkenbaar blijven door de vele kappen. Dwars door het complex stroomt een aftakking van het Rotterdamse riviertje Rotte.


26. Binnenrotte


27. Hoogstraat


28. De Grote of Sint-Laurenskerk, gezien vanuit de Oppert. Dit is het enige uit de middeleeuwen resterende bouwwerk in de Rotterdamse binnenstad. De kerktoren is gebouwd in de 15e eeuw, maar nadien zijn nog regelmatig aanpassingen doorgevoerd. Zo is de toren twee keer verhoogd en werd deze in de 17e eeuw voorzien van een spits. In de Tweede Wereldoorlog raakte de kerk zo zwaar beschadigd dat stemmen opgingen om hem in zijn geheel te slopen, maar uiteindelijk is toch gekozen voor herstel.
Tegenwoordig wordt de kerk vooral gebruikt voor concerten en andere bijeenkomsten.


29. Hoogbouw aan de Hoogstraat. Op de voorgrond woontoren Statendam van Kollhoff en daarnaast de in 1997 gebouwde woontoren(s) Hooge Marinier van Klunder Architecten. Deze kan zo onderhand wel weer een schoonmaakbeurt gebruiken.


30. Markthal


31. Ingang Markthal


32. Nieuwstraat


33. Blaak


34. De bekende kubuswoningen van Piet Blom uit 1984. Hij wilde een brug met woningen over Blaak bouwen, zodat de voetgangersgebieden aan beide zijden van deze drukke verkeersweg met elkaar werden verbonden. In het begin dacht Blom na over een complex met 74 kubussen, maar hiervan zijn uiteindelijk maar 38 gerealiseerd. Om dit verlies te compenseren werd aan de noordzijde een woontoren gebouwd: het Potlood.


35. Bovenop de brug.


36. Uiteindelijk heeft de brug nooit gefunctioneerd zoals de bedoeling was. Door een wirwar van trapjes en nisjes is de brug niet aantrekkelijk geworden als doorgaande route.


37. Haventje


38. Het Witte Huis


39. De in 2008 opgeleverde woontoren Wijnhaeve heeft in volumeopbouw wel een beetje weg van het Empire State Building in New York. Alleen is deze variant met zijn 86 meter (inclusief mast) een stuk kleiner, zo klein dat de toren visueel zelfs wat wordt weggedrukt door de hoogbouw in de nabije omgeving. Het ontwerp is karakteristiek voor de werken van architectenbureau KOW in het eerste decennium van deze eeuw. Naast Wijnhaeve heeft KOW ook vergelijkbare gebouwen ontworpen in Den Haag (Centre Court, 2002) en in Enschede (Alphatoren, 2008)


40. Blik richting de Willemswerf (witte flat) en het Wijnhaveneiland met daarop o.a. de felrode Red Apple.


41. Aan de voet van de Erasmusbrug staan de twee Hoge Heren van Wiel Arets.


42. Langs de Boompjes zijn meerdere witte torens gebouwd. De drie torens op de voorgrond zijn van architect Klunder. Hoewel hij ze in eerste instantie voorzag van Art-Deco decoraties, zijn de torens gedurende het ontwerpproces steeds verder versoberd zodat er uiteindelijk niet veel meer overbleef dan een soort veredelde plattenbau.


43.


44. Erasmusbrug


45. De 96,5 meter hoge Toren op Zuid van de Italiaanse architect Renzo Piano valt op door zijn hellende voorgevel. Op de gevel is een matrix met groene lampen aangebracht, zodat deze in de late uren kan worden gebruikt als scherm voor animaties. In 2017 is het hoofdkantoor van KPN vanuit Den Haag naar dit gebouw verhuisd. Onderdeel van deze verhuizing was een grondige verbouwing waarbij de plint een stuk naar voren werd getrokken. De vrijstaande kolom voor het gebouw wordt nu geflankeerd door nieuwbouw.


46. Luxor


47. De Veemstraat met daaraan Cité van Tangram Architecten. Dit complex bestaat uit twee torens van 84 en 75 meter hoog. Dit haast neo-brutalistisch complex dient als studentenhuisvesting. De studenten hoeven meestal niet ver te lopen naar hun school, want die staat er direct naast (donkere blok op voorgrond).


48. Doorkijkje naar de tweede Cité toren.


49.


50. Spectaculair zicht over de Rijnhaven richting het hoogbouwgeweld op de Wilhelminapier.


51. Baltimore


52. Wooncomplex de Groene Kaap in aanbouw


53. Fraai blok op de hoek Brede Hilledijk en Maashavenstraat. Dit is het afsluitende blok van een drie bouwblokken groot project van architectenbureau Claus en Kaan.


54. Doorkijkje naar de New Orleans


55.


56.


57.


58. Watertaxi


59. Hotel New York


60. De Wilhelminakade richting de 165 meter hoge Maastoren


61. Aan de noordzijde van de Wilhelminapier staat het imponerende gebouw De Rotterdam van architect Rem Koolhaas. Dit gebouw bestaat uit 3 geschakelde torens van 149 meter hoog die een gezamenlijk podium van 30 meter hoog delen. In de westelijke toren zijn 238 appartementen ondergebracht, waaronder het duurste penthouse van Rotterdam. De middelste toren wordt voor een deel gebruikt als stadskantoor van de gemeente Rotterdam en in de oostelijke toren zit een hotel.


62. Laan op Zuid


63. Laan op Zuid


64. Het kantoor van de RET


65. Plint van de Maastoren


66.


67. Serene rust in de Entrepothaven met magisch zicht op de Maastoren.


68. Doorkijkje naar woongebouw De Compagnie.


69. Tussen de Spoorweghaven en de Laan op Zuid staat het imposante wooncomplex De Compagnie van de Duitse architect Hans Kollhoff. Kollhoff staat bekend om zijn bekwaamheid om grootschalige bouwprojecten te verpakken in historiserende architectuur. Zijn bouwstijl is meestal te herkennen aan de roodbruine bakstenen gevels met daarin een eenduidig en streng geordend patroon van vensteropeningen die in hogere bouwdelen geflankeerd worden door penanten. Extra aandacht wordt besteed aan de bekroning van de gebouwen. Soms laat Kollhoff de penanten een eindje uitsteken boven het dak, waarbij deze verticale delen worden beeindigd met witte puntjes. Andere keren maakt hij gebruik van koperen daken. Zo ook hier bij de Compagnie. Voordeel van Koper als dakbedekking is dat het mooi veroudert.


70. Wanneer je vanuit het zuiden aankomt in Rotterdam dan word je verwelkomd door deze twee woontorens. De Poort van Zuid van Klunder Architecten. Beide gebouwen zijn 73 meter hoog en gespiegeld aan weerszijden van de Strevelsweg geplaatst. Deze gebouwen kunnen dan ook met recht een Poort genoemd worden.


71. Zicht over de Motorstraat met in de verte de Landbouwtoren. Hier is wel een flinke schaalsprong gemaakt als je deze toren vergelijkt met de bebouwing aan het einde van de straat.


72. Woongebouw De Peperklip van architect Carel Weber. Dit gebouw uit 1982 bevat 535 woningen in de sociale sector en heeft een totale lengte van 930 meter. Vanuit de lucht gezien heeft het gebouw de vorm van een paperclip. De gebogen gebouwdelen zijn negen bouwlagen hoog, terwijl de lange zijden vier lagen tellen. De gevel bestaat in de volle lengte uit betonnen prefabelementen die zijn beplakt met afwisselend witte, grijze, blauwe en gele tegeltjes.


73. Een van de lange zijden van de Peperklip.


74. De Hef


75. De Prins Hendrikkade op het Noordereiland met spannend zicht op de Erasmusbrug


76. Iets dichterbij


77. Zicht vanaf de Koninginnebrug op de hoogbouw op de Wilhelminapier.


78. Zicht vanaf de Willemsbrug over de Nieuwe Maas.


79. Kunstwerk van een voetballer in groengebied 'Ons Park' op het Noordereiland. Dit stukje stad valt onder stadsdeel Feyenoord, dus het beeld is hier goed op zijn plaats.