Vesting Bourtange
Bourtange is een kleine vestingstad in het oosten van Groningen, gelegen op een voormalige smalle doorgang door een moerasgebied. De eerste vesting op deze plek werd in 1593 aangelegd. Doel van deze vesting was om bescherming te bieden tegen de Spanjaarden en tegen de bisschoppelijke troepen uit Munster. Daarin bleek de vesting best succesvol te zijn. Tussen 1737 en 1742 werd de vesting fors uitgebreid en bereikte zijn grootste omvang.
Toen in de 19e eeuw de omliggende moerasgronden werden ontgonnen kwam de functie van de vesting te vervallen. In 1851 werd de vesting formeel opgeheven met als gevolg dat de vestingwerken werden ontmanteld en de watergangen werden gedempt. Alleen de westelijke gracht kreeg een nieuwe functie als afwateringskanaal. Voortaan zou Bourtange verder gaan als agrarische gemeenschap.
In de jaren 60 van de vorige eeuw nam het inwoneraantal van Bourtange steeds verder terug waardoor de leefbaarheid onder druk kwam te staan. De gemeente Vlagtwedde zag dat met lede ogen aan en en richtte een werkgroep op om een plan te bedenken om de krimp een halt toe te roepen. Zo kwam men op het idee om de vesting te reconstrueren conform de situatie van 1742. Naast het uitgraven van de grachten en de bouw van bruggen zouden in de kern enkele nieuwere huizen en boerderijen gesloopt worden om zo plaats te maken voor replica's van historische panden. De provinciale weg die toen nog dwars door het dorp heen liep zou worden afgesloten. Het doorgaande verkeer richting Duitsland zou voortaan via een ruime boog aan de zuidkant van het dorp zijn weg moeten vervolgen. Aanvankelijk reageerde de bevolking sceptisch op deze plannen. Men wilde liever nieuwe industrie, woningen en wegen om nieuwe inwoners te trekken en binden, maar dat achtte de gemeente niet haalbaar.
In 1972 werd door de toenmalige staatssecretaris Vonhoff van het ministerie van CRM (Cultuur Recreatie en Maatschappelijk Werk) een kanon afgeschoten ter ere van de opening van het eerste herbouwde soldatenverblijf aan de Kazernestraat. In de daaropvolgende decennia zou de vesting vrijwel geheel worden gereconstrueerd. Laatste wapenfeit is de gedeeltelijke aanleg van de voormalige inundatievelden. Het eerste deel is in 2007 opgeleverd. Voor de aanleg van het resterende deel zal nog wat grond moeten worden verworven.
1. Allereerst een kaart van Bourtange voor het overzicht. Bourtange bestaat uit een stervormige vesting met vijf bastions. Boven deze vesting ligt een kroonwerk dat geflankeerd wordt door twee ravelijnen (driehoekige eilanden tussen de bastions). Daar weer boven liggen de inundatievelden (Natte Horizon) die weer gedeeltelijk in oorspronkelijke staat zijn gebracht.
2. Zicht op de belangrijkste brug en toeganspoort vanuit het noordwesten. Hier zijn ook de twee gebouwen zichtbaar die de skyline vormen, namelijk de vestingmolen en het spitse torentje van de hervormde kerk.
3. De brug en toegangspoort van dichtbij.
4. Het brugwachtershuis op de ravelijn.
5. De synagoge van Bourtange, gebouwd in 1842
6. Midden in Bourtange ligt het vijfhoekige Marktplein met daaraan de van oorsprong belangrijke gebouwen. Het gebouw op de voorgrond was de Meesterswoning. Tegenwoordig zitten aan dit plein twee kroegen met terrasjes.
7. Rond het Marktplein zijn lindebomen geplant waarvan de schaduw voor de nodige verkoeling zorgt in de zomer. Helaas worden de omliggende panden door deze bomen volledig aan het zicht onttrokken.
8. Zicht vanaf de vestingwal op de rosmolen (inpandig voorgrond) de turfschuur en de hervormde kerk.
9. De vestingwal met daarop de molen.
10. De oorspronkelijke standerdmolen is in 1831 verplaatst naar het buurtschap Ter Haar, 15 kilometer ten zuiden Bourtange. Ondanks de nabijheid van deze molen is gekozen om een nieuwe molen te bouwen. De molen is Ter Haar is hierbij wel als voorbeeld gebruikt.
11. Bourtange heeft ook een rosmolen. Deze inpandige molen niet door wind aangedreven maar door een paard.
12. De kerk van Bourtange is in 1869 gebouwd ter vervanging van de garnizoenskerk die eerder op deze plek stond.
13. Eén van de segmenten van de vesting is nog altijd onbebouwd. Dit deel wordt gebruikt als parkeerplaats.
14. Zicht over de tuinen van de vesting richting de kerk.
15. Huis aan de Oude Wallen.
16. Steegje met herbouwde soldatenbarakken tussen de Kruitstraat en de Oude Wallen. Nu zijn dit woningen.
17. Soldatenbarakken aan de Kazernestraat. Dit was het eerste gereconstrueerde gebouw van Bourtange. Opgeleverd in 1972 en officieel geopend door de toenmalige staatssecretaris Vonhoff.
18. Zicht op Bourtange vanaf de vestingwal. Op de voorgrond staat de Pastoorswoning.
19. Het Nieuwe Kruithuis
20. Het Oude Kruithuis
21. Kanonnen op het Hekmansbastion
22. Secreet (toiletgebouw) boven de gracht. Aan de andere zijde van de vesting staat nog zo'n constructie.
23. Op alle vijf de hoekpunten van de vesting staat een houten schutterstorentje.
24. Zicht over Bisschopsweg richting de poort naar Duitsland.
25. De tweede vestingpoort en ophaalbrug.
26. De laatste brug van de vesting.
27. Net voorbij de laatste brug rijd je al de bebouwde kom uit. Vanaf hier is het nog zo'n 1400 meter fietsen richting de Duitse grens.
28. Zicht over de Inundatieweg richting Duitsland. De windmolens staan op Duits grondgebied.
29. Zicht over de Inundatieweg richting Nederland.
30. Onder de naam 'Natte Horizon zijn in 2007 de inundatieplassen opnieuw gedeeltelijk aangelegd. De grootste plas is geschikt om te zwemmen. Hier zijn ook strandjes aangelegd.
31. Zicht over de Willem Lodewijkstraat richting het huidige dorp Bourtange.
32. Op 15 kilometer ten noorden van Bourtange ligt de vesting van Oudeschans. Evenals Bourtange is ook deze vesting in de 19e eeuw opgeheven en daarna ontmanteld en vervallen. Ook hier zijn de vestingwerken weer zichtbaar gemaakt, al is dit minder uitvoerig gebeurd dan in Bourtange.
33. Ten westen is een brug geplaatst in dezelfde kleurstelling als de bruggen van Bourtange.
34. Midden in Oudeschans staat de oude garnizoenskerk uit 1628 nog altijd overeind.
