Berlage straatlantaarns

Kaartviewer (laden kan paar seconden duren)

De Berlage straatlantaarn is in 1926 geintroduceerd in Den Haag. De naam doet vermoeden dat de lantaarn is ontworpen door Berlage, maar eigenlijk is het ontwerp van de hand van grafisch vormagever Piet Zwart. Doordat Zwart destijds voor het architectenbureau van Berlage werkte, is de naam Berlage van begin af aan blijven hangen. Zelfs een gezamenlijk protest van Zwart en Berlage tegen de naamgeving bij de gemeente Den Haag heeft niet mogen baten.

3 types
Piet Zwart ontwierp tussen 1926 en 1932 3 verschillende straatlantaarns. Alle 3 in de kleuren zwart, aluminium en rood, waarbij zwart werd gebruikt voor de sokkel, aluminium voor de functionele elementen en rood voor de decoraties. Deze decoratieve elementen waren aanvankelijk opgebouwd met T-profielen, maar al een paar jaar na de introductie werden deze profielen vervangen door holle buizen. Later werd ook de zwarte en aluminiumkleur aangepast in verkeersgrijs en kiezelwit.

Type 1
Dit is de meest statige variant van de 3. Deze straatlantaarn heeft een extra hoge mast met bovenin een rode dubbele beugelconstructie waaraan de armatuur is opgehangen. De mast is aan een of twee zijden voorzien van een armatuur, zodat deze deze geschikt is voor plaatsing in een middenberm. De originele type 1 straatlantaarns met dubbele beugelconstructie zijn allemaal verdwenen uit het stadsbeeld. Wel zijn op vier locaties in de stad replica's te vinden waarbij de beugelconstructie ietwat vereenvoudigd is. Het gaat dan om 1) de oude Boulevard van Scheveningen, 2) de Doctor Lelykade rond de tweede haven van Scheveningen, 3) de Carel van Bylandtlaan bij het hoofdkantoor van Shell en 4) De Constant Rebecquestraat bij de elektriciteitscentrale.

Type 2
Dit is de meest sobere variant van de 3. De straatlantaarn wordt gekenmerkt door de witte mast die op het hoogste punt 180 graden buigt en direct na deze draai over gaat in het armatuur. Ter hoogte van de armatuur bevindt zich een rood koppelstuk dat de armatuur verbindt met de mast. Ander opvallend kenmerk is de rode laddersteun op ongeveer 4 meter hoogte. Type 2 is de meest voorkomende Berlage-straatlantaarn in Den Haag. De lantaarn is vooral te vinden langs smallere stadsstraten in oudere wijken rondom het centrum.

Type 3
Deze straatlantaarn wordt regelmatig in combinatie met type 2 gebruikt. De mast is even hoog, alleen bevat dit type een lange arm die haaks op de mast staat zodat een grotere afstand kan worden overbrugd. Type 3 staat zodoende vaak langs de bredere straten en langs open ruimtes en groenzones.

Voorkomen in Den Haag
Kort na de introductie zijn de Berlage straatlantaarns langs verschillende straten in de stad geplaatst. Vooral planmatige stadsuitbreidingswijken (1925-1940) met veel -voor die tijd moderne- expressionistische architectuur werden verfraaid met deze lantaarns. Ze zijn echter nooit doorgebroken als nieuwe standaard voor Den Haag. Dit kwam onder andere door het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog. Gedurende deze oorlog zijn veel Berlage straatlantaarns verwijderd, waarna ze in de wederopbouwjaren vervangen werden door andere goedkopere straatlantaarns. In de afgelopen decennia is men weer zoekende naar manieren om een Haagse identiteit te verwerken in het straatbeeld. In deze zoektocht heeft men de Berlage straatlantaarn opnieuw ontdekt en geherintroduceerd. Door voortschrijdend technologische ontwikkelingen zijn de oorspronkelijke lampen vervangen door led-lampen. Om het historische aanzicht niet teveel aan te tasten is de open onderkant van de armatuur nu dichtgemaakt.

De straatlantaarns komen nu weer in grote getale voor in planmatige stadsuitbreidingswijken rond het centrum, zoals de Vogelwijk, Rustenburg, Laakkwartier en Benoordenhout. Andere wijken uit dezelfde bouwperiode hebben vaak ook een paar incidentele straatjes met deze straatlantaarns. Opvallend is de grote clustering in het wederopbouw gedeelte van Moerwijk. Hoewel de wijk eigenlijk te nieuw is voor de Berlage straatlantaarns passen ze goed in deze omgeving. De introductie van de Berlage straatlantaarns in delen van de historische binnenstad is minder geslaagd. De straatlantaarns zijn hier te modern voor.

Helaas zijn de Berlage straatlantaarns niet erg efficient. Ze produceren te weinig licht, dus ze moeten behoorlijk dicht op elkaar worden geplaatst. Hierdoor zijn deze lantaarns niet geschikt voor drukkere verkeerswegen. Ze staan dan ook vooral langs rustige stadstraten.

Bron: Open data lichtmasten Den Haag (download 07-12-2017). Deze data is nadien handmatig verrijkt met gegevens Berlage straatlantaarns.