Plan Berlage - 1908

Kaartviewer (laden kan paar seconden duren)

Om de groei van de stad Den Haag op te vangen zijn in het verleden meerdere uitbreidingsplannen gepresenteerd. Vooral in de beginjaren van de 20e eeuw kwamen een aantal zeer ambitieuze plannen voor stadsuitbreiding tot stand met grote nieuwbouwwijken waarin de bevolkingsaanwas voor langere tijd moest worden opgevangen. Het meest imponerende plan was afkomstig van architect H.P.Berlage, die in 1906 door het stadsbestuur was aangetrokken om de minder gewaardeerde plannen van I.Lindo (de toenmalige directeur van Haagse Dienst Gemeentewerken) op te waarderen.

Berlage nam de plannen van Lindo als onderlegger en vulde deze aan met zijn eigen ideeen. Hij ontwierp een -voor die tijd- moderne stad vol symmetrische stratenpatronen, zicht-assen, diagonalen, monumentale bouwwerken op zicht-locaties en doorbraken. Hierbij beperkte hij zich niet tot het ontwerpen van nieuwe wijken aan de stadsranden. Ook bestaande gebieden nam hij soms grondig onder handen. In 1911 werd zijn plan goedgekeurd door de gemeenteraad, maar door bezwaren van andere overheidsorganen trad het plan pas na 1920 in werking.

De bestaande stad
In het plan van Berlage werden meerdere doorbraken in de binnenstad voorgesteld. De belangrijkste hiervan zijn ook daadwerkelijk uitgevoerd, zoals de Grote Marktstraat, de Hofweg, de Torenstraat, de Vondellaan en de Jurriaan Kokstraat (in Scheveningen). Het voorstel om met behulp van een doorbraak een visuele verbinding te leggen tussen station Hollands Spoor en de Nieuwekerk is mislukt, evenals het corrigeren van de centrale as door het Zeeheldenkwartier.

Station Staatsspoor (nu Centraal Station) moest worden afgebroken, waarna het vrijkomende terrein kon worden gebruikt voor een nieuwe monumentale stads-as. Station Hollands Spoor zou hierna moeten fungeren als nieuwe hoofdstation voor Den Haag.

Ook buiten de binnenstad werden grote projecten voorgesteld. Zo zou midden in het landgoed Zorgvliet een nieuw museum verrijzen met een vergelijkbare footprint als het Vredespaleis. Door de grootte van dit bouwwerk zou het naastgelegen Catshuis opeens niet veel meer voorstellen dan een bijgebouwtje. Het idee voor een museum in Zorgvliet zou ook in latere stedenbouwkundige plannen vaker terugkeren.

Uitbreidingswijken
Aan de stadsranden tekende Berlage grote uitbreidingswijken met frivole stratenplannen, zoals Benoordenhout, Laakkwartier, Rustenburg-Ooostbroek, de Vruchtenbuurt en Mariahoeve. Een deel van deze wijken is daadwerkelijk ten uitvoering gekomen, maar meestal wat soberder dan de ontwerper in zijn plan beoogde. Diagonalen zijn soms achterwege gelaten en vervangen door een rechttoe-rechtaan stratenpatroon om zodoende de schaarser wordende grond efficienter te kunnen benutten. In het zuidwesten van de stad is de eerste aanzet gegeven voor het Zuiderpark, met in het midden een groot sportcomplex.

Internationale stad

3d viewer internationale Stad (laden kan paar seconden duren)

Het meest opvallende element van het plan van Berlage was de achthoekige Wereldhoofdstad op de Waalsdorper Vlakte. Dit element heeft Berlage overgenomen van een eerder plan van K.P.C. de Bazel uit 1905. De Wereldhoofdstad bestond uit symmetrische bebouwing aan 8 brede lanen die allen tezamen kwamen in het centrum. Het centrale plein moest worden bekroond met een indrukwekkend monument. Het bestaande spoor richting Scheveningen moest voor het plan worden verlegd naar de nieuwe stadsrand. Opmerkelijk aan dit plandeel is dat alle gebouwen en wegen een keer zo groot zijn getekend dan ze in werkelijkheid waarschijnlijk zouden worden uitgevoerd.

Over de kaart zelf
Bijzonder aan de plankaart zelf is dat de stadsuitbreidingen zijn getekend over een bestaande stadsplattegrond uit dezelfde periode. Deze oude topografie is deels weggepoetst, maar nog steeds is er voldoende zichtbaar om een beeld te kunnen vormen van de stad in deze tijd. De oude stadskaart bevat naast gegevens over de bebouwing ook een beeld van het toenmalige tramnetwerk. In deze kaartviewer is dit netwerk ook terug te vinden.


Bron kaart: Uitbreidingsplan Den Haag, H.P.Berlage (1908)