Utrecht - Leidsche Rijn
In 1991 werd door het ministerie van VROM de Vinexnotitie uitgebracht. Deze notitie bevatte enkele uitgangspunten voor de bouw van nieuwe woonwijken, waarvan de nabijheid van een centrale stad een van de belangrijkste was. Men wilde namelijk dat bebouwing werd geclusterd rond grote steden, zodat de winkelvoorzieningen in de grote steden op peil zou blijven, het forensenverkeer minimaal zou toenemen, en de groene open ruimtes zo min mogelijk worden aangetast.
In totaal zijn in de periode 1995 en 2005 81 wijken gerealiseerd volgens de Vinex-principes. Met inmiddels zo'n 28.000 nieuwe woningen sinds 1995 is Leidsche Rijn bij Utrecht verreweg de grootste van de Vinexwijken. Uiteindelijk moeten hier ongeveer 33.000 nieuwe woningen komen, wat neerkomt op een inwonertal van ongeveer 100.000. Daarnaast moeten hier 40.000 nieuwe werkplaatsen worden gerealiseerd. Een flink programma, wat er uiteindelijk voor zorgt dat de bebouwde kom van Utrecht voor een derde in oppervlak groeit. Een volledig nieuwe stad naast een bestaande stad. Zo'n omgeving verdient ook wel een volwaardig eigen voorzieningencluster.
Winkelcentrum Leidsche Rijn is in het voorjaar van 2018 geopend. In hoofdlijnen bestaat het centrum uit een verzameling gesloten bouwblokken in een orthogonaal stratenpatroon. Onder supervisie van architect Jo Coenen zijn meerdere architectenbureaus aan de slag gegaan, niet om ieder voor zich een icoon te ontwerpen maar om gezamenlijk een stadsbeeld te creëren. Gebouwen springen dus niet uit, maar gaan op in een groter geheel. Alle bebouwing is ongeveer 6 lagen hoog, waarbij de plint is gereserveerd voor detailhandel en de bovenliggende etages voor kantoren en woningen. Dit principe heeft zeer goed uitgepakt. Je wandelt hier wel in een buitenwijk, maar je waant je haast in de oude binnenstad. Hier blijkt dat je helemaal geen hoogbouw nodig hebt om een stad te maken.
1. Station Leidsche Rijn is in 2017 in gebruik genomen. Het bouwwerk is ontworpen door StudioSK, de huisleverancier van Prorail. In de afgelopen jaren heeft dit bureau meerdere stations met een vergelijkbaar signatuur ontworpen, zoals Utrecht Terwijde, Utrecht Vaartsche Rijn, Amersfoort Vathorst. Dit wordt zo onderhand de huisstijl voor de stations uit de jaren '00.
2. Bij de uitgang van het station staat het laagste gebouw van het centrum. De monumentale bibliotheek van Rapp+Rapp architecten. Onderin het pand zit een horecavestiging met terrasje aan het Brusselplein.
3. Het Brusselplein met op het midden een waterballet.
4. Aan het Brusselplein bevindt zich deze prachtige monumentale ingang van de Jumbo Foodmarkt. Dit stukje art deco en het lagere blok links daarvan is afkomstig van RHPS+ Architecten. Het pand rechts is van Zwarte Hond. Deze aangrenzende blokken zijn in hoogte goed op elkaar afgestemd.
5. De Praagpromenade met aan weerszijden het Uffizi van Geurst & Schulze architecten. Dit haalt het natuurlijk bij lange na niet bij het echte Uffizi in Florence, maar de architecten zijn hierdoor duidelijk geïnspireerd.
6. Het Hof van Bern met daaraan een klassiek woongebouw van Kollhoff & Pols Architecten.
7. Golvende gevel langs de Wenenpromenade.
8. Een eigentijdse interpratie van klassieke architectuur aan het kruispunt Wenepromenade/Luxemburgpromenade. De panden aan beide zijden zijn ontworpen door Geurst & Schulze architecten.
9. Rijntje de koe ligt languit op de Wenenpromenade. Deze koe is in de afgelopen twee jaar uitgegroeid tot het beeldmerk van het winkelcentrum. In tegenstelling tot de meeste standbeelden is het hier geen probleem als je erop klimt.
10. Ten oosten van het centrum naast het station staat dit luchtige busstation van architect Jo Coenen. Het bestaat uit 10 omgekeerde parasollen die aan de bovenkant met elkaar zijn verbonden.
11. Nog een keer het busstation met op de achtergrond een van de monumentale woongebouwen.
12. Op de spitse hoek aan de Parijsboulevard staat dit woongebouw van Cruz y Ortiz Arquitectos. Richting de hoek wordt het gebouw gestaag hoger, wat zorgt voor een extra dramatisch effect.
13. De Centrumboulevard is eigenlijk gewoon een busbaan. Bussen rijden hier af en aan, dus het gebied lijkt goed bereikbaar met OV.
14. Het centrum oogt het meest imposant vanaf de Grauwaartsingel aan de westkant. Het grootste deel van de stedelijke wand is hier klaar. Het water zorgt voor een natuurlijke scheiding tussen centrum en de woonwijk.
15. Fraaie fietsbrug over de Grauwaartsingel, naar ontwerp van architect Jo Coenen.
16. Bruut complex op de hoek Grauwaartsingel/Parijsboulevard. Bij de bouwblokken is het normaal gesproken niet mogelijk om alzijdig ontworpen gebouwen te realiseren, het gebouw moet voorzien worden van een blinde gevel zodat de buren hier direct op kunnen aansluiten. De enige mogelijkheid om van deze eis af te wijken is om zelf een compleet bouwblok onder handen te nemen, zoals AWG architecten hier hebben gedaan.
17. De bebouwing aan de overkant van het water is een stuk kleinschaliger.
18. Zicht vanaf de groene Andre Voltenlaan richting het centrum.
19. Aan de Grauwaartsingel staat een langgerekt geel blok van Cruz y Ortiz Arquitectos. Halverwege wordt dit blok doorsneden om aan langzaam verkeer toegang te verschaffen tot het achterliggende Brusselplein. De openingen in het blok liggen niet direct tegenover elkaar, maar enigszins verschoven. Hierdoor heeft men vanaf het Brusselplein niet direct zicht op het meer open landschap naast het winkelcentrum. Dit komt de knusheid op het plein ten goede.
20. Direct buiten het centrum zijn nog een paar bouwkavels over. Hier kunnen ook vergelijkbare stedelijke blokken worden gerealiseerd. Zo aan het zand te zien is het de bedoeling dat de Luxemburgpromenade (in het midden) in een rechte lijn wordt doorgetrokken over dit terrein.
21. Op een braakliggend veld naast het centrum is stadslab RAUM gevestigd. Hier worden exposities en evenementen voor en met omwonenden georganiseerd. Men kan hier nadenken over de stad van de toekomst. Op het terrein is een fraai karkas van een kerk gebouwd.
22. Bovenop de A2-tunnel ligt het Berlijnplein. Een langgerekte open ruimte met plein, plantsoen en parkeerplaats. Midden op het pleindeel zijn een paar gietijzeren perronkappen van Utrecht Centraal geplaatst. Deze kappen zijn in 2013 van het station verwijderd tijdens een verbouwing. Mooi dat ze op het Berlijnplein nog hergebruikt kunnen worden als markt- of evenementenlocatie, al blijven die kappen een bijzondere gewaarwording op deze plek.
23. Het lijkt zowaar op een historisch industrieel spoorviaduct, maar deze bogen zijn anno 2020 in aanbouw. Niet met de bedoeling om hier een trein of tram te laten rijden, maar als mooie overbrugging van hoogteverschillen in het landschap die zijn ontstaan bij de aanleg van de A2-tunnel. Onder de bogen komen straks voorzieningen, al is nog niet duidelijk wat dat wordt.
24. In het oosten van het plangebied is in 2015 CineMec Pathé Leidsche Rijn in gebruik genomen. Met 7 zalen is dit de op een na grootste bioscoop van Utrecht (na Kinepolis bij de Jaarbeurs). Architectuurstudio DP6 trachtte hiervoor een gebouw te ontwerpen dat op zichzelf een krachtige uitstraling heeft. Gestaag komt het centrum dichterbij, dus het gebouw wordt uiteindelijk ingekapseld in het stedelijke weefsel.
25. Aan de noordzijde van station Leidsche Rijn gaat de stedelijke bouw gewoon verder. Het pleintje bij de entree wordt voor een groot deel omsloten door het hoofdkantoor van Capgemini. Daarnaast staan een paar woongebouwen, zoals het in 2018 opgeleverde studentenwooncomplex Camelot. De bankjes op het plein worden al goed gebruikt. Nu nog wat horeca op het grasveldje langs het spoor (linksonder) en je hebt een aantrekkelijke verblijfsplek.
26. Verweesd stukje grond in de boog van de Reykjavikstraat. Aan de huidige situatie is niets meer te zien van de grootse ambities die Utrecht hier had aan het einde van het vorige decennium. Utrecht wilde hier de hoogste toren van Nederland bouwen, namelijk de 262 meter hoge Belle van Zuylen van architect Pi de Bruijn. De Bruijn tekende hiervoor een toren die gekenmerkt werd door een verbreding aan zowel de onderkant als in de bekroning. Bovenin op 250 meter hoogte zou dan een vrij toegankelijke uitzichtplatform worden gerealiseerd. Echter, door het uitbreken van de economische crisis is in 2010 de stekker uit dit plan getrokken. Nu 10 jaar verder heeft men nog steeds het idee om hier iets hoogs neer te zetten. Als de huidige plannen doorgaan dan staat hier over een paar jaar een 140 meter hoge toren van Rijnboutt Architecten.
